Wie haat zaait, oogst terreur

In ons land  - maar ook internationaal - verhardt het maatschappelijke debat zienderogen.   Wie kijkt naar de grondstromen in de samenleving ziet al langer dat twee werelden letterlijk en figuurlijk frontaal met elkaar botsen: de open versus gesloten samenleving. Vier jaar geleden waarschuwde ik in een column in De Standaard al voor deze gevaarlijke ontwikkeling. Sindsdien heeft de coronacrisis de polarisering in de geesten nog versterkt. Maar wie haat zaait, zal vroeg of laat terreur oogsten.

In een eerste wereld domineert een optimistische, voluntaristische visie op de toekomst, in een geloof in een open en inclusieve samenleving, een wereld met open grenzen, om te studeren,  te werken, zaken te doen, elkaars cultuur beter te leren kennen.  Zij zijn verzoenend voor wie een misstap begaat of op de vlucht is. De jonge generatie, hoger opgeleiden,  stedelingen, zijn sterk vertegenwoordigd in deze wereld. “Yes, we can” van Barack Obama en “Wir schaffen das” van Angela Merkel zijn nog steeds hun credo. De wereld is divers en inclusief. Merkel noemde een jaar geleden - na racistisch geweld in Duitsland - haat zelfs een maatschappelijk ‘vergif’.
 
In de tweede wereld worden grenzen gesloten en muren gebouwd. Hier regeert de “heimat”, in combinatie met een sterke overtuiging dat het vroeger beter was. De economische en bankencrisis van 2008 blijft hier nog steeds nazinderen . De crisis was vooral ook een waardencrisis. Zij voelen zich sterk verbonden door een verleden, een afkomst en een “wij” tegen “zij” mentaliteit van uitsluiting. Er is altijd een vijand nodig.  “I want my country back” van het Brexit kamp  in het VK en “Make America strong again” van Trump in de VS blijven hun eigentijdse credo. En vele varianten daarvan in het oude Europa. Ouder, lager geschoold en platteland zijn kenmerkend voor hen.
 
Het gaat hier om een wereldwijd fenomeen. Het geloof in een liberale democratie die ons na de tweede wereldoorlog economische voorspoed, sociale vooruitgang en vooral veel vrijheid heeft gebracht, lijkt tanend. Het wereldwijde vertrouwen in instituten is al vele jaren op een historisch – dramatisch - laag niveau gezakt: van overheid over bedrijfsleven tot klassieke media. De coronacrisis heeft dit wantrouwen nog versterkt. De anti-establishment drijfveren hebben aan kracht gewonnen. Wetenschappers zijn de nieuwe schietschijven geworden. Ook in eigen land intussen.
 
De neiging voor gevestigde, systeem dragende instellingen en instituten is bij momenten groot om de moed te laten zakken en te berusten, in de hoop dat deze “populistische” storm straks weer overwaait. Met de verwachting om dan terug te kunnen over gaan tot de orde van de dag.
 
Anderen vertonen dan weer de neiging om opportunistisch mee te heulen met de wolven in het bos, in de ijdele hoop om alsnog een graantje van deze vloedgolf te kunnen inpikken. Ook zij maken zich begoochelingen want het origineel is altijd sterker dan het kopie. 
 
Het mag duidelijk zijn dat haat zaaien ons geen stap vooruit brengt. Ook het normaliseren en banaliseren van haat, onder het mom van vrijheid van meningsuiting, getuigt van laksheid en medeplichtigheid. Voor wie niet onder gespoeld wenst te worden, rest een lange, steile weg om het vertrouwen terug te winnen. Zij doen dit best vanuit de eigen kracht en sterkten en met respect voor de eigen waarden.  Proberen te begrijpen, zonder begrip op te brengen. Maar wel met de noodzaak om de losgeslagen energie opnieuw in een groter verhaal een volwaardige plaats te geven. Van 'wij versus zij' naar een nieuw 'ons'. Niets zal nog zijn wat het is geweest. De toekomst is begonnen. 
 
Dit is een geactualiseerde versie van mijn column in De Standaard van 31 december 2016