Vrouwen aan de top onder druk

Staatssecretaris Marie-Coline Leroy, bevoegd in de federale regering voor gendergelijkheid, gelijke kansen en diversiteit heeft een voorstel klaar om  in directiecomités van de 20 grootste beursgenoteerde bedrijven minstens één op drie vrouwen te hebben. Het voorstel kon vorige vrijdag op veel waardering rekenen van de krant De Tijd.  En dat is maar goed ook. De slinger dreigt straks opnieuw in de andere richting door te slaan.
 

Click De 21ste eeuw wordt de eeuw van de vrouw, schreef ik 15 jaar geleden in mijn boek ‘Het merk mens’. Maar de directiecomités van ondernemingen blijven nog steeds mannenbastions. Onderzoek van De Tijd toonde eerder al aan dat vrouwen amper 14 procent van de directiefuncties bezetten, waarmee ons land onder het Europese gemiddelde van 19 procent zit. En dat ondanks heel veel studies en onderbouwde pleidooien van ‘straffe madammen’ voor gendergelijkheid aan het hoofd van ondernemingen. Goed voor de vrouwen, en ook goed voor de ondernemingen zelf, luidt het mantra. 
 
En als het niet vrijwillig kan, dan maar via de weg van verplichte quota voor de vertegenwoordiging van vrouwen. Zo heeft een quotawet er intussen voor gezorgd dat het aandeel van vrouwen in raden van bestuur van 8 procent in 2008 is gestegen naar meer dan 33 percent vandaag. En nu wil de staatssecretaris eenzelfde directieve voor directiecomités van de twintig grootste beursgenoteerde ondernemingen (Bel20).  Dat voornemen zal ongetwijfeld voor heel wat tandengeknars zorgen en op weerstand stuiten in brede ondernemerskringen, ook buiten de Bel20. Het gaat immers om het principe van vrijheid van ondernemen: mag de eigenaar van een onderneming zelf nog kiezen wie hij in zijn directiecomité aan boord neemt?, zo klinkt het dan luid. 
 
‘Toch is het te overwegen’, stelt de commentaarschrijver van De Tijd terecht. Meer diversiteit aan de top, ook als het om mensen van kleur gaat, levert meer ervaring en inzichten op binnen ondernemingen. Het brengt de wereld binnen in organisaties (ook overheden) die soms teveel in het verleden zijn blijven steken en die dringend aansluiting moeten zoeken met de maatschappij van morgen als een voorwaarde  om te overleven. 
 
Tussen haakjes: wie moeite heeft met door de overheid opgelegde ‘quota’ kan nog altijd eigen ‘targets’ stellen als het over vertegenwoordiging van vrouwen gaat. Als het resultaat maar hetzelfde is.
 
Maar diversiteit, gelijkheid en inclusie in de samenleving, en in organisaties, zijn niet in steen gebeiteld. Het zijn geen wetten van de natuur. Het zijn rechten die doorheen de laatste decennia verworven en afgedwongen zijn door strijd tegen gevestigde waarden en belangen in. En zolang deze rechten niet in de wet verankerd zijn, kunnen ze morgen opnieuw teruggeschroefd worden. En daar zijn recent al enkele aanwijzingen van te bespeuren.
 
De economische crisis verplicht ondernemingen om opnieuw naar de ‘bottom line’ te kijken en hun kosten te drukken. Aanhangers van een ‘back to basics’-cultuur winnen daardoor veld. In de Verenigde Staten worden sinds 2022 alleszins meer vragen gesteld naar de ‘opbrengst’ van de diversiteitsprogramma’s en hun kostenplaatje. Het lijkt erop dat deze programma’s er mogen zijn ‘zolang men het zich wil veroorloven’. In het bijzonder bedrijven in de technologiesector snoeien in hun inclusieteams en programma’s. Vrouwen vertegenwoordigen 39 procent van de medewerkers in de sector, maar 46 procent van de ontslagen bij de grote technologiehuizen. Het bewijst hoe gemakkelijk de mooie woorden over diversiteit, gelijkheid en inclusie onder druk komen te staan. 
 
Ook vrouwen aan de top voelen dat de slinger in hun richting terugslaat. Meer vrouwen in topfuncties geven er gewoon de brui aan. Volgens het ‘2023 Women in the Workplace’ rapport van LeanIn.org en McKinsey is de kloof tussen mannen en vrouwen die hun baan opgeven in de acht jaar dat het rapport wordt gepubliceerd nooit zo groot geweest. Voor elke vrouwelijke directeur die wordt benoemd, zijn er twee vrouwen die hun directiefunctie opgeven. De belangrijkste reden voor het afhaken heeft volgens de studie te maken met de aanwezigheid van een giftige werkcultuur, waarin geen respect getoond wordt en onethisch gedrag wordt gesteld, of die non-inclusief is en misbruik maakt van mensen. Het volstaat dus niet om meer vrouwen aan het hoofd van een organisatie te hebben, er dient bovenal werk te worden gemaakt van een nieuwe, inclusieve bedrijfscultuur waarin vrouwen én mannen zichzelf thuis voelen.
 
Vele ondernemingen en organisaties, ook bij ons, zullen de komende maanden en jaren dus kleur moeten bekennen als het over diversiteit en inclusie gaat onder druk van economische en maatschappelijke tegenwind. Dan zal blijken of diversiteit en inclusie een ‘nice-to-have’ waren in betere tijden, dan wel dat ze principiële waarden zijn, vertaald in de dagelijkse praktijk en omgangsvormen, waaraan ook als het buiten stormt niet getornd kan worden. 

In mijn nieuwe boek 'De toekomst is terug' ga ik uitgebreider in op de maatschappelijke ontwikkelingen die maken dat de positie van vrouwen steeds meer onder druk zal komen te staan. Het boek verschijnt begin december bij uitgeverij Pelckmans (nu al voor te bestellen).