Van Hongkong tot Brussel: systeemoorlog

​De al maanden durende betogingen van de inwoners van Hongkong, de marsen van tienduizenden Catalanen in de straten van Barcelona deze week, maar ook de klimaatactivisten aan de poorten van het Koninklijk paleis in Brussel afgelopen weekend hebben meer gemeenschappelijk dan op het eerste zicht wel lijkt. Het zijn allen voorbeelden van hoe een gevestigd systeem kampt met interne spanningen, wordt uitgedaagd en rechtstreeks wordt aangevallen. Maar Hongkong, Barcelona en Brussel tonen ook aan hoe een systeem hard kan terugslaan om zichzelf in stand te houden.

​In mijn boek ‘De onsterfelijke onderneming’ beantwoord ik de vraag hoe ondernemingen kunnen overleven in disruptieve tijden. Ik benader daarbij ondernemingen als sociale systemen. En net zoals ondernemingen kunnen ook sociale systemen verdwijnen. In wezen zijn er twee belangrijke bedreigingen voor het voortbestaan van een onderneming, en dus ook van een sociaal systeem: een externe bedreiging en een interne bedreiging, en vaak een combinatie van beiden. Dit zorgt voor een explosieve cocktail die maakt dat de implosie van een systeem zich soms zeer snel kan voltrekken. 
 
Een externe bedreiging kan de vorm aannemen van een nieuwe disruptieve technologie waardoor oude industrieën afsterven en nieuwe industrieën aan een opmars beginnen. Of waardoor zelfs een heel nieuwe samenleving ontstaat. 
 
Maar ook interne bedreigingen en spanningen kunnen aanleiding geven tot het instorten van een onderneming, of sociaal systeem. Het gaat dan heel vaak over ‘inertie’ waarbij ondernemingen en systemen blind blijven voor de snel veranderende wereld rondom zich en onmachtig blijken om de boel intern samen te houden. Ook een grote mate van arrogantie, verwaandheid en zelfvoldaanheid kunnen het einde inluiden van een onderneming of systeem. Hoogmoed komt meestal voor de val, ontdekte Icarus te laat.
 
Hongkong, Barcelona en Brussel vorige week zetten ook een andere fundamentele kwestie  op zeer scherp. De keuze tussen het systeem van binnenuit veranderen, dan wel het bestaande systeem op de schop zetten, en vervangen door een alternatief systeem. De klimaatspijbelaars van het voorjaar weten zich momenteel voor deze keuze geplaatst.  Kleine splintergroepen geloven niet dat het mogelijk is om het bestaande systeem langs technologische, economische of zelfs democratische weg bij te sturen, op weg naar een duurzame samenleving. Zij hebben hun vertrouwen verloren in de gevestigde machten, en zij plaatsen zich bewust buiten het systeem, inclusief burgerlijke ongehoorzaamheid en geweld. 
 
Hongkong, Barcelona en Brussel vorige week maken ook duidelijk hoe een gevestigd systeem zich niet snel gewonnen geeft, zich het recht toe eigent om zijn ‘grenzen’ te verdedigen tegen vijandige aanvallen. En er zelfs niet voor terugdeinst om terug te slaan met de wapenknuppel, pepper spray of rubberen kogels. Een systeem laat zich nog niet zo snel omverwerpen. 
 
Er wachten nog vele systeemoorlogen.