Vakantieliteratuur: halfvol of halfleeg

De vakantie is de ideale periode om eindelijk die dikke boeken te lezen die al een jaar op een stapeltje liggen. In mijn geval dit jaar:  “Homo deus” en “Feitenkennis”. Of hoe voor sommigen het glas van de wereld waarin we leven, en de toekomst, halfvol is, maar ook een beetje halfleeg.

In zijn vorige boek “Sapiens” schetste de Israëlische wetenschapper Yuval Noah Harari op magistrale wijze de lange geschiedenis van de mensheid. Als een permanent gevecht, maar ook kruisbestuiving, tussen natuur en cultuur. In de opvolger “Homo Deus” blikt hij vooruit naar de toekomst. De triomferende liberale idealen van de verlichting zetten de mens nu aan tot het streven naar onsterfelijkheid, geluk en goddelijkheid. Vandaar ook de voor sommigen provocerende titel. Maar Harari maakt zich zorgen. Hij stelt de vraag of de pogingen om deze humanistische dromen te vervullen de fundamenten van het liberalisme (in de filosofische betekenis) zullen ondermijnen doordat er nieuwe posthumanistische technologieën ontketend zullen worden.
 
Wat zal er gebeuren zodra we beseffen dat klanten en kiezers nooit vrije keuzes maken en zodra we de technologie hebben om hun gevoelens te berekenen, te sturen of te slim af te zijn? Het is een existentiële vraag die elk van ons moet bezig houden in een tijdperk van ‘fake news’ en manipulatie van kiezers en consumenten door algoritmen.
​
Harari gewaagt van een nieuwe religie die hij “dataïsme” noemt. Het benadert de mensheid zuiver doelmatig en bepaalt de waarde van menelijke ervaringen naar gelang hun functie in dataverwerkingsmechanismen. We staan aan de vooravond van een verschuiving van een homocentrisch naar een datacentrisch wereldbeeld, en dat in vele domeinen: van informatie en communicatie tot geneeskunde en bio-wetenschappen. Een kritische analyse van het dataïstisch dogma wordt volgens Harari niet alleen de grootste wetenschappelijke uitdaging, maar ook het meest urgente politieke en economische project van de 21ste eeuw. “Als het dataïsme uiteindelijk de wereld verovert, wat gebeurt er dan met ons mensen?”, vraagt hij zich vertwijfeld af.
 
Het boek laat zich in één ruk uitlezen, zoals Bill Gates getuigt. Maar het blijft ook nog heel lang nazinderen. Ik kijk nu al uit naar het nieuwe boek van Harari dat eind deze maand verschijnt, waarin 21 lessen voor de 21ste eeuw zal presenteren. Hopelijk met een sprankeltje hoop.
Hier alvast een preview van een recente lezing van Harari in Duitsland.
https://www.youtube.com/watch?v=FSloTpkHYYI&t=2327s

Een heel ander wereldbeeld presenteert de vorig jaar overleden Zweedse arts en hoogleraar internationale gezondheid, Hans Rosling, in zijn boek “Feitenkennis.” Onderbouwd door een karrevracht aan feiten en cijfers geeft hij aan dat de wereld waarin we vandaag leven in een veel betere staat is dan we zouden denken. En dan heeft hij het o.a. over kindersterfte, doden door conflicten, kinderarbeid, honger, analfabetisme. Het is een zeer toegankelijk boek en voortdurend daagt de auteur de lezer (net zoals zijn publiek tijdens vele lezingen) uit om zelf inschattingen te maken van de stand van de wereld en de mensheid. En wat blijkt: in de meeste gevallen zien we de werkelijkheid dramatischer, pessimistischer en angstiger in dan nodig. Ook intellectuelen ontsnappen niet aan doemdenken.
 
Rosling legt ook uit hoe dat komt. De wereld lijkt erger dan hij is omdat de berichten die je erover hoort juist worden geselecteerd omdat ze eng zijn – door je eigen aandachtsfilter of door de media. En hij geeft deze gouden tip mee: als je bang bent, zie je de wereld anders. Neem zo weinig mogelijk besluiten tot de paniek is gezakt. Hij wijst ook op het éénperspectiefinstinct waarbij de wereld alleen maar door één bril wordt aanschouwt, vaak vanuit één specialisme of praktijk. Eenzijdig dus.  Je kunt de wereld niet leren kennen zonder cijfers, en ook niet met alleen cijfers. Koester  je cijfers om wat ze je vertellen over het echte leven, is zijn advies.
 
Yuval Noah Harari, Homo Deus: een kleine geschiedenis van de toekomst, 2017, Thomas Rap, 447 p.
Hans Rosling (met Ola Rosling en Anna Rosling Rönlun), Feitenkennis: 10 redenen waarom we een verkeerd beeld hebben van de wereld en waarom het beter gaat dan we denken, 2018, Spectrum, 343 p.

​