Tijdsgeest: van 'fermette' tot bunkerwoning

Wellicht geen betere indicator van de tijdsgeest dan de manier waarop we wonen. In tijden van grote onzekerheid over wat de toekomst zal brengen, is de eigen woonst (huis of appartement) voor velen onder ons meer dan ooit een baken van vertrouwen die houvast en geborgenheid biedt. Een verhaal van 'fermettes' en bunkerwoningen als spiegel van wie we zijn en wat we voelen, ook al durven we dat niet met zoveel woorden te zeggen.

​In tijden van onzekerheid grijpen vele mensen steevast terug naar oude, gevestigde waarden. De eigen woonst, zeker voor de Belg van oudsher geboren met een baksteen in de maag, is zo’n baken van vertrouwen en houvast. Wanneer de angst voor de toekomst toeneemt, hebben vele mensen de neiging om zich te borgen in het eigen vertrouwde nest. Openheid moet dan plaats ruimen voor geslotenheid. De heimat, en het verleden, worden geromantiseerd en krijgen een mythische betekenis. Het is wellicht geen toeval dat de serie ‘Het verhaal van Vlaanderen’ op de openbare omroep ongekende kijkcijferpieken scheert. Wat van hier is, en van ons is, ‘voelt’ goed.
 
De nieuwbouwstijl van de Vlaming is dan illustratief voor diepgewortelde gevoelens en emoties. Ik vergelijk de huidige tijdsgeest wel eens met het leven in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw. Ook zo’n lange periode van economisch stormweer en angst voor de toekomst. De bouwstijl van vele Vlamingen in die periode liet zich inspireren door oude boerderijtjes, uit de fantasiewereld van Stijn Streuvels, ook wel eens ‘fermette’ genoemd. In die dagen was ‘fermette’ nog een statussymbool voor iemand die mee was met de tijd. Pas later werd ‘fermettecultuur’ een scheldwoord. De ‘fermette’ werd gekenmerkt door kleine ramen en een interieur dat wel weggeplukt leek uit de kleine boerderijtjes in het openluchtmuseum van Bokrijk. Een halve eeuw geleden was de ‘fermette’  een breuk met de moderniteit en openheid van de ‘golden sixties’.
 
Anno vandaag bouwen Vlamingen al lang geen fermette meer, maar de angst en onzekerheid steken wel opnieuw de kop op. En dat laat zich al enkele jaren gelden in de nieuwbouwstijl met kubistische woonvormen, opnieuw met kleine raampartijen aan de straatkant en met minimalistische interieurs geïnspireerd door het Duitse Bauhaus van ruim 100 jaar geleden. De ‘fermette’ van gisteren is vandaag een ‘bunker’ geworden, vaak van gewapend beton, een veilige schuilplaats midden in een vijandige omgeving. En de zogeheten ‘fermettecultuur’ van een halve eeuw terug heeft vandaag plaats gemaakt voor een ‘bunkermentaliteit’. Ogenschijnlijk anders en verschillend, maar in beide gevallen in essentie een symbool voor zich terugtrekken uit de boze buitenwereld en terugplooien op zichzelf.  De fermette en de bunkerwoning als een eigentijdse ‘refuge’, een vertrouwd toevluchtsoord in tijden van rampspoed.
 
Alles komt terug, zo lijkt het dan wel. Maar dat is maar één helft van het verhaal. De eigen woonst mag dan een spiegel zijn van de tijdsgeest, terzelfdertijd zijn haar functies wel geëvolueerd, samen met de nieuwe behoeften van de mensen die er wonen. 
We bouwen vandaag duurzamer en energiezuiniger dan ooit voordien. De bunkerwoning als een verdedigingslinie in de strijd tegen de opwarming van de aarde. 
Een woning is niet alleen een plaats om te wonen, maar ook steeds meer om in te werken. De bunkerwoning als een schutskring tegen een volgende pandemie die om de hoek loert. 
Een woning zal een inclusieve woning zijn die rekening houdt met de verschillende levensfases en generaties. De bunkerwoning als een vrijplaats om langer thuis te leven als de vergrijzing van de bevolking in een kruisversnelling komt. 
De toekomst is ook aan het digitale huis, een bunkerwoning als een commandopost waarin je ‘always on’ bent en verbonden blijft met de rest van de wereld. ‘Staying apart is the best way to stay united’, om Coca Cola te parafaseren.
 
Fermette van vroeger of bunkerwoning vandaag, een huis is nooit hetzelfde huis.