Staat van ontkenning

Hoe is het opnieuw zover kunnen komen, vragen velen zich af nu ons land voor de tweede maal in een jaar genoodzaakt is om een lockdown af te kondigen in de strijd tegen het coronavirus. We stonden erbij en keken ernaar, lijkt het wel. Er zijn de voorbije dagen al vele verklaringen gegeven, maar voor mij  blijft de staat van ontkenning van de verschillende overheden in ons land wel de allerbelangrijkste. Een crisis te lijf gaan doe je bovendien niet met een enquête onder de bevolking.
 

Ontkenning van de feiten in een crisis is geen nieuw verschijnsel en doet zich voor in vele maatschappelijke geledingen, waaronder ook het berdrijfsleven. Kort voor zijn dood in 2008, stampte Steve Jobs de Apple University uit de grond. Het is een soort van kaderschool  waarmee Jobs (en ook zijn opvolger Tim Cook) de waarden en de cultuur van Apple wilde doorgeven en veilig stellen voor de volgende generaties, maar hen ook wil confronteren men een uitdagende buitenwereld, voorbij computertechnologie. Een van hen was Richard Tedlow, een historicus van Harvard, die in 2010 een boekje publiceerde met de titel ‘Denial’. Over het hoe en waarom bedrijfsleiders er niet in slagen om de feiten onder ogen te zien in crisissituaties. 
 
Tedlow was daarbij niet over één nacht ijs gegaan en had case studies van crisissen uit de voorbije honderd jaar in detail geanalyseerd. Van Ford over IBM tot Coca Cola. Een van de belangrijkste oorzaken van die crisissen was het fenomeen van ontkenning. De ernst van de feiten en de werkelijkheid niet onder ogen willen zien, tegen beter weten in. Omdat de beschikbare informatie te pijnlijk of te veel stress en paniek zou kunnen veroorzaken. Of omdat de beschikbare informatie ingaat tegen de assumpties waarvan bedrijfsleiders en hun adviseurs graag uitgaan. “We wisten in januari al zoveel. En toch drong het niet door”, stelde een betrokken expert half juni vast in De Standaard. Het blijkt gemakkelijker om informatie te ontkennen, en te verwerpen, dan om assumpties bij te stellen. Je kan Tedlows observatie uit de Amerikaanse bedrijfswereld haast 1 op 1 toepassen op de non-aanpak van de coronacrisis (1ste én 2de golf) door onze verzamelde overheden.
 
Ook voor gereputeerde bedrijfsleiders blijft het vaak moeilijk om toe te geven dat zij zich vergist hebben. En blijven zij hardnekkig op zoek gaan naar alternatieve feiten, en ‘ja-knikkers’, om hun gelijk bewaarheid te zien. Cassandra’s worden op de brandstapel gezet. In ons land werden kritische wetenschappers in september aan de deur gezet door de federale overheid en vervangen door welwillende “negationisten” die maar wat graag de aanstormende 2de golf wegwimpelden. De gevolgen dragen we tot op vandaag, en wellicht nog de hele winter met ons mee.
 
In september beslisten de overheden bovendien om de maatregelen te versoepelen op een ogenblik dat de 2de golf zich al volop aan het ontwikkelen was. “Achteraf bekeken was dit niet de beste beslissing, maar je beslist altijd met de kennis die je op dat moment hebt”, verdedigde Vlaams vice minister-president Hilde Crevits de abdicatie van de verschillende overheden in De Afspraak van afgelopen vrijdag. Maar dr. Marc Noppen van het UZ Brussel zette haar meteen op haar plaats: “Èr was wel voorkennis, we wisten wat er ging gebeuren, we hebben dit voorspeld.” Zelden, was de kloof tussen wetenschappers en politieke verantwoordelijken zo groot als in september van dit jaar. 
 
De ontkenning kan individueel zijn, in hoofde van de grote baas, maar zij kan ook collectief zijn, in hoofde van een heel bedrijf, een partij, of een landsbelang. De Chinese ontkenning van het coronavirus in december van 2019 is er een bijvoorbeeld  van met verstrekkende en dramatische gevolgen voor de hele wereld. De feiten worden dan weggezet als een samenzwering van de tegenstander, van een vijand. En er leeft de zelf gecultiveerde illusie dat het allemaal snel zal overwaaien: “Het komt wel goed”, noteerde De Standaard in juni uit de mond van een van de kroongetuigen in een reconstructie van de aanpak van de 1ste golf.  Het is ongeveer hetzelfde discours dat al enkele maanden wordt gebezigd door de Amerikaanse president in zijn verkiezingscampagne.
 
En ook hier werd maar wat gretig het alibi gehanteerd dat er “geen paniek” mag gezaaid worden onder de bevolking. Of dat er nood is aan een draagvlak, of godbetert aan “motivatie” onder de bevolking om strengere maatregelen uit te vaardigen Heeft iemand het al ooit in zijn hoofd gehaald om aan de bevolking te vragen hoe het zit met de motivatie om belastingen te betalen? Je zou van een kale reis terugkomen. Het management van een crisis veronderstelt leiders die tegen de stroom durven ingaan, onpopulaire maatregelen durven nemen, en de publieke opinie leiden, in plaats van hulpeloos achterna te lopen. Een crisis bemeester je niet met een enquête onder de bevolking. 
 
 
PS Dit is een licht geactualiseerde versie van mijn Kijk van …  20 juni 2020.