Staat van Ontkenning

De Standaard ontrafelt dit weekend in groot detail, en op basis van gesprekken met kroongetuigen, hoe de overheid in ons land de uitbraak van het coronavirus schromelijk heeft onderschat. De reportage bevestigt zwart-op-wit waar ik begin maart in de media al voor waarschuwde: er was geen eenheid van commando en er heerste een ongeziene staat van ontkenning bij de bewindsvoerders. De gevolgen laten zich tot op vandaag voelen. 

Kort voor zijn dood in 2008, stampte Steve Jobs de Apple University uit de grond. Het is een soort van kaderschool  waarmee Jobs (en ook zijn opvolger Tim Cook) de waarden en de cultuur van Apple wilde doorgeven en veilig stellen voor de volgende generaties, maar hen ook wil confronteren men een uitdagende buitenwereld, voorbij computertechnologie. Een van hen de docenten was Richard Tedlow, een historicus van Harvard, die in 2010 een boekje publiceerde met de titel ‘Denial’. Over het hoe en waarom bedrijfsleiders er niet in slagen om de feiten onder ogen te zien in crisissituaties. 
 
Cassandra's op de brandstapel
Tedlow was daarbij niet over één nacht ijs gegaan en had case studies van crisissen uit de voorbije honderd jaar in detail geanalyseerd. Van Ford over IBM tot Coca Cola. Een van de belangrijkste oorzaken van die crisissen was het fenomeen van ontkenning. De ernst van de feiten en de werkelijkheid niet onder ogen willen zien, tegen beter weten in. Omdat de beschikbare informatie te pijnlijk of te veel stress en paniek zou kunnen veroorzaken. Of omdat de beschikbare informatie ingaat tegen de assumpties waarvan bedrijfsleiders en hun adviseurs graag uitgaan. Het blijkt gemakkelijker om informatie te ontkennen, en te verwerpen, dan om assumpties bij te stellen. Ook voor gereputeerde bedrijfsleiders blijft het vaak moeilijk om toe te geven dat zij zich vergist hebben. En blijven zij hardnekkig op zoek gaan naar alternatieve feiten, en ‘ja-knikkers’, om hun gelijk bewaarheid te zien. Cassandra’s worden op de brandstapel gezet. “We wisten in januari al zoveel. En toch drong het niet door”, stelt een betrokken expert vandaag vast in De Standaard. Zelden is de staat van ontkenning zo scherp vastgesteld.
 
Dodelijk alibi
De ontkenning kan individueel zijn, in hoofde van de grote baas, maar zij kan ook collectief zijn, in hoofde van een heel bedrijf, een partij, of een landsbelang. De Chinese ontkenning van het coronavirus in december van 2019 is er een bijvoorbeeld met verstrekkende en dramatische gevolgen voor de hele wereld. De feiten worden dan weggezet als een samenzwering van de tegenstander, van een vijand. En er leeft de zelf gecultiveerde illusie dat het allemaal snel zal overwaaien: “Het komt wel goed”, noteerde De Standaard uit de mond van een van de kroongetuigen. En ook hier wordt maar wat gretig het alibi gehanteerd dat er “geen paniek” mag gezaaid worden onder de bevolking. Het blijkt een dodelijk alibi te zijn.
 
Gevaarlijk groepsdenken
Hier gaat het om vormen van gevaarlijk ‘groepsdenken’, waarbij kritiek en tegenspraak niet worden getolereerd, waarbij aan gevaarlijke zelf-censuur wordt gedaan (ook in de media), waarin feiten en data onder tafel worden geveegd, omdat zij de zelf gecreëerde illusie van onfeilbaarheid en onkwetsbaarheid zouden kunnen ondermijnen. Volgens het gezaghebbende weekblad The Economist staat België intussen helemaal bovenaan de lijst van landen met de slechtste aanpak van de coronacrisis in de wereld. Het had anders kunnen zijn.

Eindnoot
In deze bijdrage maak ik geen onderscheid naar de rol en verantwoordelijkheden van individuele actoren of diensten. Ik ben me ten zeerste bewust van de risico's verbonden aan veralgemeningen. Om individuele verantwoordelijkheden vast te leggen is bijkomend onderzoek vereist, ook voorbij de reportage in De Standaard.