Onze wereld na corona

De jaren 20 zullen woelige, ontwrichtende jaren worden, schreef ik hier in januari in mijn nieuwjaarsbrief.  Ik kon op dat moment niet vermoeden dat het coronavirus enkele maanden later een wereldwijde kaalslag zou aanrichten. Steeds meer waarnemers zijn ervan overtuigd dat de impact in ruime mate zal afhangen van de al dan niet gecoördineerde crisisaanpak van de overheden, maar ook van het risico dat dit virus (of  een ander virus) straks opnieuw de kop opsteekt. De crisis legt de breuklijnen in de wereld ongemeen scherp bloot. Een hernieuwde verkenning in tijden van corona.

Er tekenen zich op zijn minst vier werelden af, schreef ik hier bij begin van 2020, en die zullen steeds meer met elkaar in aanvaring komen en zelfs zullen botsen. De coronacrisis zet die tegenstellingen vandaag helemaal op scherp. Ik herneem hier mijn inzichten van 3 maanden terug, en pas die toe op de huidige coronacrisis (in cursieve tekst).
 
Een eerste wereld die zich aftekent, is een wereld waarin de verwondering en verbeelding mensen inspireert om grenzen te verleggen in vele maatschappelijke domeinen: van kunst over wetenschap tot technologie. Het is een wereld waarin het verleden een voorspel is van de toekomst. De jaren 20 zullen zorgen voor grote doorbraken en ontdekkingen. Het is een wereld waarin grenzen vervagen en de mogelijkheden schier onbeperkt zijn. Disruptie en chaos dagen uit en maken mensen sterker.  Absolute vrijheid is een hoger doel en het vooruitgangsdenken regeert.
 De coronacrisis heeft intussen duidelijk gemaakt hoe belangrijk wetenschap en onderzoek zijn om het coronamonster te verslaan. Viroloog Marc Van Ranst, en zijn vele collega’s experten, besturen vandaag in de feiten het land. Mensen stellen vandaag meer vertrouwen in wetenschappers dan in politiek verkozenen. Het is hoopvol dat onderzoekers van o.a. Janssen Pharma (J&J), en hun collega’s, geen inspanning onverlet laten om een vaccin te vinden tegen het coronavirus. 
 
In een tweede wereld staat de kracht van verbinding helemaal centraal. In deze wereld geloven mensen dat het geheel groter is dan de kracht van de individuele delen. Een wereld waarin wat anders en vreemd is een bron van inspiratie en persoonlijke verrijking is. De samenleving is inclusief en wederzijds vertrouwen is groot. Het is een wereld waarin het goede overwint op het kwade. De samenhang van de dingen en de zorg voor de toekomstige generaties zijn een zorg van elke dag. Een wereld waarin niemand uit de boot mag vallen en waarin bruggenbouwers mensen samenbrengen.
 De coronacrisis heeft een ongeziene golf van solidariteit en verbondenheid op gang gebracht met de gezondheidswerkers. Zij zijn vandaag de nieuwe helden. Zangkoren en witte lakens staan symbool voor steun, medeleven en heel veel sympathie. Bedrijven die te leiden hebben onder de crisis, schakelen over op de productie van handgels of mondmaskers. Een crisis kan mensen dichter bij elkaar brengen en bruggen slaan.  ‘You’ll never walk alone’. 
 
In een derde wereld zijn mensen op zoek naar houvasten, ankerpunten en zekerheden. Een snel veranderende wereld wordt als een bedreiging ervaren. Mensen kijken vaak met een nostalgische blik naar het verleden. Zij bouwen fysieke en mentale muren rondom zich. Wat van hier is en van ons is, wordt gekoesterd. De heimat, het eigen nest, biedt een gevoelen van veiligheid en geborgenheid. 
De coronacrisis maakt ons bang en onzeker, voor onszelf en voor wie ons dierbaar is. We slaan aan het hamsteren en sluiten grenzen. We gaan nog lang ‘in ons kot’ blijven, want dat is het veiligste nest, wat er nog gebeuren mag. Wie zich niet aan de regels houdt, moet streng beboet worden, zoniet bellen we de kliklijn. We vrezen nog meer de economische gevolgen van deze crisis, dan de gevolgen voor onze gezondheid. We gaan op zoek naar zondebokken en schuldigen. Wie kan je nog vertrouwen?
 
In een vierde wereld regeert het recht van de sterkste. Het is de wereld van veroveraars: van economie over politiek tot media. The winner takes it all. Autocratische leiders (in bedrijfsleven en politiek) worden op handen gedragen. Totale controle over het denken, doen en laten van burgers en consumenten is de ultieme inzet. Wie controleert, heeft veel absolute macht, of wordt rijk. De plaatsen aan de top zijn beperkt. ‘Only the strong survive.’
 De coronacrisis doet de roep om sterk leiderschap toenemen. Orban grijpt de macht in Hongarije en zet het parlement buitenspel. Rambo’s en Torso’s hijsen zich op een schavot. De ‘surveillance state’ is niet langer een spookbeeld, maar een welgekomen dam tegen de verdere verspreiding van het coronavirus. Gezichtsherkenning, drones in onze achtertuin en gezondheidsalgoritmes krijgen geruisloos een plaats in ons leven. Dataïsme is een nieuw religie. Het is soms een verscheurende keuze: uw privacy of uw leven. 
 
Deze vier werelden zijn niet langer parallelle sferen, maar zullen in de jaren 20 in vele maatschappelijke domeinen steeds meer met elkaar in aanraking komen en botsen als gevolgen van de coronacrisis. Er ontstaat een verbeten strijd over de suprematie en hegemonie. Er dringen zich twee brandende vragen op, schreef ik in januari:
 
De wenselijkheidsvraag: in welke wereld willen wij leven in de jaren 20?
De waarschijnlijkheidsvraag: welke wereld zal straks de dominante wereld worden?
 
Het is een tweestrijd tussen een voluntaristisch wereldbeeld (de wereld maken we zelf) en een deterministisch wereldbeeld (we kunnen de wereld alleen maar ondergaan).
Aan elk van ons de keuze. 
Een keuze die niet vrijblijvend is.
 
‘In elk geval een voorspoedig, gezond en gelukkig 2020,’ sloot ik mijn nieuwjaarsbrief af.
Het is vandaag meer dan ooit mijn meest innige wens, voor elk van jullie.