Onze voorspelbare toekomst

Op een ogenblik dat de zomer langzaam overgaat in de herfst worden we er ons meer en meer van bewust dat voorlopig niets nog zal zijn wat ooit is geweest. En straks klopt de coronawinter aan onze deur. Of toch: trends die opduiken in de marge van de coronacrisis zijn vaak niets anders dan nieuwe manieren om fundamentele drijfveren en behoeften van mensen vorm te geven. Het was voor mij een van de belangrijkste inzichten van alweer een boeiende Trends Day georganiseerd door de UBA vorige donderdag. Of hoe onze toekomst zeer voorspelbaar is.

Jeff Bezos, grote baas van Amazon, zei ooit dat het weinig zin heeft om zich af te vragen wat er in de toekomst zal veranderen. “Je kan je beter de vraag stellen wat er binnen 10 jaar niet zal veranderd zijn, en daar je plannen op bouwen.” Wie de wereld rondom zich beter wil begrijpen, en ook greep wil krijgen op de toekomst, laat ik graag kennis maken met vier fundamentele drijfveren. Zij zijn van alle tijden, zo oud als de mensheid zelfs, en universeel. Zij drijven de wereld waarin we gisteren, vandaag én morgen zullen leven, wonen en werken.
 
Wat zijn deze vier V’s?
 
Verwondering`
Een eerste wereld die zich aftekent, is een wereld waarin de drijfveer van verwondering mensen inspireert om grenzen te verleggen in vele maatschappelijke domeinen: van kunst over wetenschap tot technologie. Het is een wereld waarin het verleden een voorspel is van de toekomst. De jaren 20 zullen zorgen voor grote doorbraken en ontdekkingen. Het is een wereld waarin grenzen vervagen en de mogelijkheden schier onbeperkt zijn. Disruptie en chaos dagen uit en maken mensen sterker.  Absolute vrijheid is een hoger doel en het vooruitgangsdenken regeert. ‘Impossible is nothing’.
Concreet: de wereld vandaag die alle hoop stelt op wetenschappers om een vaccin te vinden dat ons beschermt tegen covid-19. En ook de alomtegenwoordigheid en de impact van experten in de media, en in ons leven met deze pandemie.
 
Verbinding
In een tweede wereld staat de drijfveer van verbinding helemaal centraal. In deze wereld geloven mensen dat het geheel groter is dan de som van de individuele delen. Een wereld waarin wat anders en vreemd is een bron van inspiratie en persoonlijke verrijking is. De samenleving is inclusief en wederzijds vertrouwen is groot. Het is een wereld waarin het goede overwint op het kwade. De samenhang van de dingen en de zorg voor de toekomstige generaties zijn een zorg van elke dag. Een wereld waarin niemand uit de boot mag vallen en waarin bruggenbouwers mensen samenbrengen. ‘We are one, but not the same’. 
Concreet: de “Green Deal” van de Europese Commissie. De overtuiging dat we moeten samenwerken (overheden, bedrijven én burgers) om onze planeet te redden voor de toekomstige generaties. Een mobiliserend project.
 
Verdedigen
In een derde wereld overheersen angst en onzekerheid. Mensen zijn op zoek naar houvasten, ankerpunten en zekerheden. Een snel veranderende wereld wordt als een bedreiging ervaren. Mensen kijken vaak met een nostalgische blik naar het verleden. Zij bouwen fysieke en mentale muren rondom zich. Wat van hier is en van ons is, wordt gekoesterd. De heimat, het eigen nest, biedt een gevoelen van veiligheid en geborgenheid. ‘One of us’.
Concreet: meest expliciet in de vorm van “lockdown”, of populair: blijf in uw kot. Of sindsdien het concept van de “bubbels”, het nieuwe cocooning zo je wil. De vakantie wordt een “staycation”, in eigen land of streek. Dichtbij huis. Een eigen tuin is een “guilty pleasure”.
 
Veroveren
In een vierde wereld regeert het recht van de sterkste. Het is de wereld van veroveraars: van economie over politiek tot media. The winners take it all. Autocratische leiders (in bedrijfsleven en politiek) worden op handen gedragen. Totale controle over het denken, doen en laten van burgers en consumenten is de ultieme inzet. Wie controleert, heeft veel absolute macht, of wordt rijk. De plaatsen aan de top zijn beperkt. ‘Survival of the fittest’.
Concreet: ondanks de coronacrisis, of net als een gevolg ervan, is de concentratie van macht in de handen van “big tech” het voorbije half jaar spectaculair gestegen: van dominante marktaandelen tot beurskapitalisatie. Voor sommigen is het geen crisis.
 
Deze vier drijfveren geven aanleiding tot vier werelden, die niet langer parallelle sferen zijn. Zij zullen in de jaren 20 in vele maatschappelijke domeinen steeds meer met elkaar in aanraking komen en botsen, schreef ik al bij het begin van het jaar. En toen moest de coronacrisis nog de wereld in zijn greep krijgen. De crisis heeft deze drijfveren alleen maar versterkt.  Er ontstaat een verbeten strijd over de suprematie en hegemonie. Er dringen zich twee brandende vragen op. 
 
De wenselijkheidsvraag: welke drijfveer zien we graag de bovenhand halen ?
De waarschijnlijkheidsvraag: welke drijfveer zal straks de wereld in haar greep krijgen?
 
Het is een tweestrijd tussen een voluntaristisch wereldbeeld (de wereld maken we zelf) en een deterministisch wereldbeeld (we kunnen de wereld alleen maar ondergaan).
Aan elk van ons de keuze.