La fracture

Zondagavond zal duidelijk worden wie de komende vijf jaar president van Frankrijk wordt. De tweestrijd tussen Macron en Le Pen verpersoonlijkt de breuklijnen die de Westerse wereld al vele jaren verdelen en die in de nasleep van de corona- en energiecrisis alleen maar aan belang hebben gewonnen. De keuze voor een open versus een gesloten samenleving en de afkeer van het politiek-economische systeem domineren ook buiten Frankrijk de publieke opinie.

Voor wie de voorbije jaren aandachtig de grondstromen in de Westerse samenleving heeft gevolgd, komt de tweestrijd tussen Macron en Le Pen, en de tweedeling van de publieke opinie in Frankrijk niet als een echte verrassing.  Al geruime tijd is de zogenaamde culturele breuklijn, van de VS over het Verenigd Koninkrijk  tot het Europese vasteland  aan een opmars bezig waarbij de aanhangers van een open versus gesloten samenleving lijnrecht tegenover elkaar staan.
 
In een eerste ‘open’ wereld domineert een optimistische, voluntaristische visie op de toekomst, in een geloof in een open en inclusieve samenleving, een wereld met open grenzen, om te studeren,  te werken, zaken te doen, elkaars cultuur beter te leren kennen.  Zij zijn verzoenend voor wie een misstap begaat of op de vlucht is. De jonge generatie, hoger opgeleiden,  grote stedelingen, zijn sterk vertegenwoordigd in deze wereld. “Yes, we can” van Barack Obama en “Wir schaffen das” van Angela Merkel waren hun credo. De wereld is divers en inclusief. Het is de wereld van Macron in Frankrijk.
 
In een tweede ‘gesloten’ wereld worden grenzen gesloten en muren gebouwd. Hier regeert de “heimat”, in combinatie met een sterke overtuiging dat het vroeger beter was. Zij voelen zich sterk verbonden door een verleden, een afkomst en een “wij” tegen “zij” mentaliteit van uitsluiting. Er is altijd een vijand nodig.  “I want my country back” van het Brexit kamp  in het VK en “Make America strong again” van Trump in de VS zijn hun eigentijdse credo. En vele varianten daarvan in het oude Europa. Ouderen, lager geschoolden en plattelandbewoners kenmerken deze groep. De gele hesjes gaven deze onderstroom een gezicht in Frankrijk. Het is de wereld van Le Pen.
 
Maar er is ook een tweede dominante breuklijn: establishment versus anti-establishment. Het vertrouwen in het bestaande politieke, sociaal-economische systeem (ook traditionele media en justitie horen daarbij) zit op een vervaarlijk hellend vlak. Dat is niet alleen een internationale trend, maar is ook zeer aanwezig in de Belgische samenleving. 1 op 2 Belgen keert zich af van het systeem, zo leerde een grootschalig onderzoek onder 4.700 landgenoten van Le Soir en RTBF al in 2016. De studie toonde over een periode van 20 jaar heel duidelijk aan hoe ook in ons land het vertrouwen in instellingen en instituten forse klappen heeft gekregen. 
 
En in Frankrijk is dat niet anders. Le Pen recupereert deze anti-establisment onderstroom  vandaag het handigst in haar campagne (daarbij nipt de radicaal-linkse lijst van Mélenchon aan de andere kant van het spectrum voorbij stekend tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen). Alhoewel zij zelf natuurlijk ook het product is van een politieke dynastie.
Paradoxaal genoeg was in 2017 ook Macron een product van het anti-systeem resentement. Hij stapte zes jaar geleden immers uit de Franse socialistische regering om zijn eigen beweging ‘En marche’ op te richten (bewust geen 'partij') en zich zo op te werpen als een alternatief voor het Franse politieke systeem, waarvan hij tot voor kort zelf deel uitmaakte. Met groot succes. Intussen zijn we een legislatuur verder en wordt Macron in de perceptie opnieuw vereenzelvigd met de macht en het dominante systeem. Het kan verkeren.
 
Aux urnes citoyens!