Haat mag niet regeren

In Duitsland bereikte racistisch geweld deze week een nieuw hoogtepunt in de na-oorlogse geschiedenis. Ook in ons land verhardt het maatschappelijke debat zienderogen. En dat hoeft niet te verwonderen voor wie kijkt naar de grondstromen in de samenleving. De keuze voor een open versus een gesloten samenleving staat letterlijk en figuurlijk in het midden van de strijd. Het zijn ook twee werelden en wereldbeelden die met elkaar botsen, steeds meer hard tegen onzacht.

In een eerste wereld domineert een optimistische, voluntaristische visie op de toekomst, in een geloof in een open en inclusieve samenleving, een wereld met open grenzen, om te studeren,  te werken, zaken te doen, elkaars cultuur beter te leren kennen. Zij zijn verzoenend voor wie een misstap begaat of op de vlucht is. De jonge generatie, hoger opgeleiden,  grote steden, zijn sterk vertegenwoordigd in deze wereld. “Yes, we can” van Barack Obama en “Wir schaffen das” van Angela Merkel zijn hun credo. De wereld is divers en inclusief. Merkel noemde deze week haat een maatschappelijk ‘vergif’.
 
In de tweede wereld worden grenzen gesloten en muren gebouwd. Hier regeert de “heimat”, in combinatie met een sterke overtuiging dat het vroeger beter was. De economische en bankencrisis van 2008 blijft hier nog steeds nazinderen . De crisis was vooral ook een waardencrisis. Zij voelen zich sterk verbonden door een verleden, een afkomst en een “wij” tegen “zij” mentaliteit van uitsluiting. Er is altijd een vijand nodig.  “I want my country back” van het Brexit kamp  in het VK en “Make America strong again” van Trump in de VS zijn hun eigentijdse credo. En vele varianten daarvan in het oude Europa. Ouder, lager geschoold en platteland zijn kenmerkend voor hen.
 
Het gaat hier om een wereldwijd fenomeen. Het geloof in een liberale democratie die ons na de tweede wereldoorlog economische voorspoed, sociale vooruitgang en vooral veel vrijheid heeft gebracht, lijkt tanend. Het wereldwijde vertrouwen in instituten is op een historisch – dramatisch - laag niveau gezakt: van overheid over bedrijfsleven tot klassieke media.
 
De neiging voor gevestigde systeem dragende instellingen en instituten is bij momenten groot om de moed te laten zakken en te berusten, in de hoop dat deze “populistische” storm straks weer overwaait. Met de verwachting om dan terug te kunnen over gaan tot de orde van de dag. Zij vergissen zich. Het verleden komt niet meer terug. 
 
Anderen vertonen dan weer de neiging om opportunistisch mee te heulen met de wolven in het bos, in de ijdele hoop om alsnog een graantje van deze vloedgolf te kunnen inpikken. Ook zij maken zich begoochelingen want het origineel is altijd sterker dan het kopie. 
 
Voor wie niet onder gespoeld wenst te worden, rest een lange, steile weg om het vertrouwen terug te winnen. Zij doen dit best vanuit de eigen kracht en sterkten en met respect voor de eigen waarden.  Maar terzelfdertijd met de noodzaak om de losgeslagen energie opnieuw in een groter verhaal een volwaardige plaats te geven. Niets zal nog zijn wat het is geweest. De toekomst is begonnen. De vraag wordt dan: welke wereld wordt in de jaren 20 de dominante wereld?