De moraal van transparantie

De roep om meer transparantie klinkt vandaag luider dan ooit in vele maatschappelijke domeinen. Van de expertenrapporten in de coronacrisis tot een onderzoekscommissie naar Lepold II. Het is een roep om meer openheid, maar vooral een signaal dat burgers hun vertrouwen kwijt zijn in gevestigde instituten: van overheid tot bedrijfsleven. Maar het verbergt ook een tendens naar zuiverheid, en zelfs een lichte vorm van puritanisme.

Sinds het begin van deze eeuw vindt een paradigmaverschuiving plaats waarbij oude zekerheden wegvallen en gevestigde instituten van hun voetstuk worden gehaald. Dat geldt voor de wereld van ondernemingen, politiek, media en zelfs voor Ngo’s. Mensen vertrouwen vooral nog mensen uit hun directe omgeving, familie, kennissen, vrienden, en in een beperkt aantal gevallen ook beroepen met een grote nabijheid: leerkrachten, zorgverleners, veiligheidsmensen. Dat heeft de coronacrisis nog eens aangetoond. Niet toevallig spreken we dan over vertrouwensberoepen.
 
Wantrouwen
Uit vele internationale studies blijkt al vele jaren dat consumenten wereldwijd willen dat ondernemingen meer transparant zijn. Nogal wat ondernemers breken zich daarbij soms het hoofd. We hebben regels inzake corporate governance, we hebben een remuneratiecomité, we publiceren alle resultaten in een jaarverslag. En sinds kort hebben we een duurzaamheidsverslag. We hebben audits en doen aan zelfregulering. En we investeren meer in communicatie met de buitenwereld. En ja, we gaan zelfs in actieve dialoog met stakeholders en de burgermaatschappij. En toch lijkt blijft de roep om meer transparantie groter dan ooit. 
 
De roep om transparantie die opstijgt, is vooral een signaal van: wij vertrouwen u niet meer. Of nog scherper: wij wantrouwen u. De roep om meer transparantie is ook een signaal van een buitenwereld die meer controle wil over instellingen en gezagdragers. De opmars van empowerment, mensen die mondiger en weerbaarder worden, is daar ook deelachtig aan. Mensen willen de regie van hun leven zelf in handen hebben, en niet langer geleid en gestuurd worden, of paternalistisch behandeld. Ook geen leugentjes om bestwil meer. Het gaat om een fundamentele verschuiving in de macht- en krachtsverhoudingen in de samenleving. Het verklaart de opmars van revolutionaire en populistische bewegingen in vele delen van de wereld. In dat opzicht wordt vandaag meer dan ooit een heel systeem in vraag gesteld, en soms zelfs helemaal op de schop gezet.
 
Puritanisme
Het is ook een vraag om meer zuiverheid, tot zelfs een vorm van modern puritanisme. Een roep om meer regels gaat gepaard met de opmars van nieuwe moraalridders. Daar was de bankencrisis van 2008-2009 niet vreemd aan. Het ging om veel meer dan om een ontspoord financieel systeem. Het was vooral ook een gewetenscrisis, een catharsis. De stuiptrekkingen laten zich tot op vandaag voelen. De drang om de mensheid te redden is vaak een alibi om haar te beheersen, schreef een Amerikaanse columnist ruim een eeuw geleden. En dat is vandaag niet anders. 
 
Het debat over meer transparantie kan alleen structureel en op langere termijn worden gewonnen. Om de spreekwoordelijke patiënt fundamenteel te herstellen is een herstel van het vertrouwen nodig. Door te zeggen wat we doen en vooral ook door te doen wat we zeggen. Meer moet dat niet zijn.
​Elke dag opnieuw.