Het einde van het begin

De coronacrisis houdt ons al meer dan 2 maanden in de ban. Het virus lijkt voorlopig bij het nekvel gegrepen en het economische en maatschappelijke leven herneemt langzaam. Maar dit is eerder het einde van het begin dan wel het begin van het einde, zoals crisismanager Piet Vanthemsche het deze week puntig verwoordde. Het collectieve vertrouwen in de toekomst heeft immers een zware klap gekregen. De angst regeert. Vandaag kijk ik naar de economische impact van de crisis. Het ‘nieuwe normaal’ zal vooral digitaal zijn, telewerken zal blijven, en wie kan zal nog meer gaan sparen dan voorheen. Een ongemakkelijke waarheid.

Vertrouwen op dieptepunt
Het consumentenvertrouwen heeft vorige maand een zware klap gekregen. De Nationale Bank noteerde in april een daling met maar liefst 17 punten, de grootste ooit opgetekende daling. Het vertrouwen benadert daarmee bijna een historisch dieptepunt. Ongeveer 1 op 8 gezinnen is bijzonder kwetsbaar, met een inkomensverlies van 10 procent. Straks twee maanden geleden omschreef ik deze coronacrisis in een uitvoerig interview met het magazine Knack al als de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. En dat blijkt geen overdrijving geweest te zijn. De Bank of England spreekt zelfs van de grootste crisis in ruim ... 300 jaar. De coronacrisis is immers meer dan een gezondheidscrisis. Het is een economische en maatschappelijke crisis zonder voorgaande.
 
Meer gaan sparen
We waren in België al wereldwijde koplopers als het op sparen aankomt, maar in deze coronatijden gaan we nog meer sparen dan voorheen, zo blijkt ook uit het onderzoek van de Nationale Bank. En dat is een tendens die ook in andere landen wordt waargenomen. Een spreekwoordelijk appeltje voor de dorst (bedrijven spreken dan van ‘een oorlogskas’) is nuttig en zinvol om een crisis zonder al te veel kleerscheuren door te komen. Maar het wijst er ook op dat grote groepen in de bevolking bang zijn voor de toekomst, minder gaan consumeren en investeren. Zo dreigen we ongewild in een neerwaartse spiraal terecht te komen.
 
Dilemma: Economie of Gezondheid
Belgen zijn meer bezorgd om de economie dan om hun persoonlijke gezondheid, zo blijkt uit onderzoek van Kantar. Eind april maakte 70 procent van de Belgen zich ernstig zorgen over de economische vooruitzichten, terwijl 48 procent wakker ligt van zijn persoonlijke gezondheid. Voorlopig maakt 1 op 2 Belgen zich nog geen grote zorgen over hun persoonlijke financiële situatie, maar dat kan uiteraard de komende weken snel veranderen.  Zo hebben 107.00 gezinnen intussen al uitstel van betaling voor hun woonlening moeten aanvragen bij hun bank, zo leren cijfers van Febelfin. En dat aantal zal nog toenemen. Het laat zich uitschijnen dat het systeem van tijdelijke werkloosheid tegen zijn financiële limieten aanbotst en dat bedrijven voor de zomer massaal zullen overgaan tot effectieve ontslagen. De voorspelling is dat straks meer dan 1 miljoen landgenoten werkloos zullen zijn. In de VS werden in april al meer dan 20 miljoen werklozen geteld, of 14 procent van de bevolking, nooit vertoond sinds de Grote Depressie uit de jaren dertig van de vorige eeuw. 
 
Digitaal het nieuwe normaal
In een crisis zijn er altijd winnaars en verliezers. Supermarkten boeren goed in deze ‘lockdown’ tijden, en in het bijzonder de kleinere winkels, dichtbij huis. Vooral voeding en dranken zitten in de lift. En dat hoeft geenszins te verwonderen. Door het feit dat bedrijven, scholen en restaurants gesloten zijn, kookt iedereen zijn eigen potje, en zijn supermarkten een ‘levenslijn’ gebleken voor onze economie.
 
Maar vooral de digitale economie komt als grote winnaar uit deze crisis. Wie nog niet online had besteld, heeft dat de voorbije weken wel gedaan. Ook de oudere generaties. Digitaal is vandaag het nieuwe normaal. Berichten uit China geven deze week aan dat grote groepen consumenten, ook ouderen, ook na de opening van de fysieke winkels, online blijven kopen. Dat wijst op een structurele omslag in het consumptiegedrag, ook als het virus uitgewoed zal zijn. Oh ja, en cash als betaalmiddel is helemaal 'out'. Zelfs bij mijn bakker en beenhouwer is de 'cashless society' versneld het nieuwe normaal geworden.
 
Het nieuwe werken
Door de crisis zijn vele werknemers gedwongen om over te schakelen op telewerken. Wat zoiets doet met de productiviteit en de mentale gezondheid van medewerkers zal in de toekomst nog moeten blijken. Maar nu al staat vast dat werkgevers en werknemers in de dienstensector ook in de toekomst het telewerken als het nieuwe normaal gaan beschouwen. Zo kondigde de CEO van de grootste bank in ons land, BNP Paribas Fortis, vorige week al aan dat zijn medewerkers voortaan nog maar 1 week per maand vanuit het kantoor zullen werken, en 3 weken vanuit ‘hun kot’. Google en Facebook lieten vrijdag dan weer weten hun medewerkers alvast tot het einde van het jaar van thuis uit te laten werken.
 
Dat zal een grote impact hebben op de werkorganisatie, maar ook op de vastgoedmarkt, onderhoudsploegen, bedrijfsrestaurants, en mobiliteit. Zullen medewerkers in de toekomst kiezen voor collectief vervoer (openbaar vervoer of ‘car sharing’) of vasthouden aan een eigen bedrijfswagen als ze maar 1 week op 4 naar ‘hun werk’ moeten gaan? Wat zullen de gevolgen zijn voor zakenreizen (vliegtuigen, hotels) wanneer velen ‘webinars’ als het nieuwe normaal zijn gaan beschouwen? En nu voorspellen experten al dat de helft van de kantoorruimtes straks leeg gaan blijven, en dat grote kantoorgebouwen wellicht relikwieën worden uit een ander tijdperk.
 
In elk geval blijkt nu al – onverwacht misschien – dat de verkoop van verzorgingsproducten bij o.a. Unilever significant is gedaald omwille van de crisis. Blijkbaar ‘verzorgen’ mensen zich minder wanneer ze van thuis uit werken, dan wanneer ze zich moeten ‘opmaken’ om naar kantoor te gaan.
 
Vanaf volgende week zoom ik dieper in op de maatschappelijke impact van de crisis en hoe de crisis ons leven ingrijpend zal veranderen. Hou het veilig intussen.