Amerika is meer dan Trump

In de schaduw van het Trump-tijdperk blijft één waarheid overeind: de Verenigde Staten zijn groter, rijker en veelzijdiger dan het beeld dat Donald Trump ervan wil schetsen. De retoriek van "America First", de aanval op democratische instellingen, de ondermijning van wetenschappelijke en academische vrijheid – ze domineren misschien de headlines, maar ze vertellen niet het hele verhaal. Het is wat ik de voorbije week zelf ter plaatse kon ervaren.

Wie goed kijkt, ziet dat er zich overal in het land signalen van weerstand aftekenen. Soms stil en symbolisch. Soms luid en confronterend. Soms institutioneel. Soms individueel. Vaak zeer kleinschalig, zoals ik zelf kon zien op een zaterdagnamiddag in een klein stadje enkele honderden kilometers ten noorden van New York.  Maar dat protest is zelden gecoördineerd. En precies daar wringt het schoentje: het verzet tegen de autoritaire verleiding van Trump II is reëel, maar het treedt op in verspreide slagorde.

Neem Harvard. De oudste en wellicht meest prestigieuze universiteit van het land, mikpunt van kritiek van de nieuwe machthebbers, staat nu onder druk om haar onafhankelijkheid, haar pluralisme, haar academische vrijheid te verdedigen. Wat op het eerste gezicht een strijd lijkt over toelatingscriteria of DEI-beleid (diversiteit, gelijkheid, inclusie), is in wezen een symbolische strijd over de ziel van Amerika. Want als zelfs Harvard zich moet plooien naar politieke willekeur, wie blijft er dan nog overeind?
​
De inzet is niet academisch. Ze is fundamenteel. Wat er vandaag in Harvard gebeurt, overstijgt de universiteitsmuren. Het is een gevecht voor de vrijheid van denken, de autonomie van instellingen, de weerbaarheid van het maatschappelijk middenveld. Het is een botsing tussen twee Amerika’s: een pluralistisch, democratisch en divers land, en een gesloten, hiërarchisch en reactionair project dat Trump belichaamt.

Toch valt op hoe versnipperd het verzet blijft. Maatschappelijke actoren nemen elk op hun eigen terrein stelling in. Maar zonder gemeenschappelijk front, zonder gedeeld narratief, zonder zichtbaar leiderschap. De kracht van Trump zit precies in zijn vermogen om polarisering te organiseren. Het verzet moet het stellen met fragmenten van hoop, vaak in de marge, zelden in het centrum van de macht.

En toch… elke uiting van weerstand draagt betekenis. Elke kritische stem is een herinnering aan het feit dat democratie niet vanzelfsprekend is. Dat vrijheid telkens opnieuw bevochten moet worden. En dat leiderschap, ook moreel leiderschap, niet alleen bij presidenten ligt, maar evengoed bij rectoren, CEO’s, journalisten en kunstenaars. Bruce Springsteen spaart zijn kritiek niet tijdens optredens.

Wat Harvard nu doormaakt, is emblematisch. Net als de protesten van bibliothecarissen tegen censuur in Zuidelijke staten. Net als de keuze van sommige merken om wel hun waarden te blijven verdedigen, ondanks de backlash. Ze herinneren ons eraan dat Amerika altijd een land van tegenstellingen is geweest. En dat hoop vaak begint in de marge, voor ze doorbreekt in het centrum.

'Zeg maar in Europa dat niet alle Amerikanen zijn zoals hem', vertrouwde een familie mij picknickend toe, onder een dreigende wolkenhemel  op een verlaten strand langs de Atlantische Oceaan, in het weekend van 'Memorial Day', de dag dat de VS zijn veteranen van vele oorlogen herdenkt. En over wie zij met 'hem' bedoelden, mocht geen twijfel bestaan. 

De strijd om het echte Amerika is nog lang niet gestreden. Maar één ding is voor mij wel zeker: Amerika is meer dan Trump. En zolang er plekken als Harvard zijn die pal blijven staan, net zoals zovele anonieme Amerikaanse burgers, blijft ook de vrijheid leven. Misschien in stilte. Maar nooit in overgave.

Volgende week zal ik het hier hebben over de zelfcensuur die de bovenhand neemt in de VS.