Leiderschap vandaag: zwijgen is instemmen

In het Trump-tijdperk, vol van angst, onzekerheid en verdeeldheid, zijn bedrijven niet langer alleen marktspelers: het zijn morele kompassen geworden. De tijd van passieve neutraliteit is stilaan voorbij. Bedrijven en organisaties staan nu in de frontlinie van de cultuuroorlogen en komen op tegen politieke krachten die hun kernwaarden bedreigen. Zwijgen is geen optie, zo leert ons ook Thomas Leysen (Umicore, Mediahuis).

Toonaangevende Amerikaanse bedrijven zijn intussen gezwicht onder druk van de nieuwe machtshebbers in het Witte Huis en schroeven programma’s rond DEI  (diversity, equity, inclusion) en duurzaamheid in sneltempo terug. Anderen weigeren evenwel zich hierbij neer te leggen. Zo bevestigden JPMorgan en McKinsey eerder hun engagement voor DEI, ondanks conservatieve druk om deze initiatieven af te bouwen. "Diversiteit gaat niet enkel over sociale rechtvaardigheid, het is een zakelijke noodzaak," aldus JPMorgan CEO Jamie Dimon.

Maar wat in de VS gebeurt, laat ook steeds meer bedrijfsleiders in Europa niet onberoerd. De CEO van IKEA verklaarde in de Financial Times in febfruari dat duurzaamheid  geen keuze, maar een noodzaak is. "We kunnen het ons niet veroorloven om aan de verkeerde kant van de geschiedenis te staan", stelde hij, waarbij hij benadrukte dat zowel klanten als werknemers verwachten dat bedrijven leiderschap tonen in klimaatactie.

In een recent interview met De Standaard (DS, 12 april) waarschuwde topindustrieel Thomas Leysen (Umicore, Mediahuis) nadrukkelijk voor de erosie van de democratie en het belang van waarden in het bedrijfsleven. Hij stelde dat de rechtsstaat een rode lijn is die niet overschreden mag worden en bekritiseerde de vergoelijkende houding die sommige zakenkringen aannemen ten opzichte van autoritaire tendensen. Leysen benadrukte dat bedrijven niet neutraal kunnen blijven wanneer fundamentele democratische principes onder druk staan. ​

Deze verklaringen zijn geen loze woorden. Ze weerspiegelen een diepgaand besef dat merken die hun maatschappelijke rol opgeven, het risico lopen om zowel consumenten als investeerders te verliezen. Bedrijven worden geconfronteerd met keuzes die hun waarden en identiteit op de proef stellen.​ 

Grosso modo zijn er vier invulllingen van leiderschap waar te nemen in het Trump-tijdperk.
1. Zich onderwerpen aan politieke druk
Sommige bedrijven kiezen ervoor om zich aan te passen aan de eisen van de overheid, zelfs als dit betekent dat ze hun eigen waarden moeten opofferen. Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram, heeft bijvoorbeeld zijn diversiteits-, gelijkheids- en inclusieprogramma's (DEI) afgeschaft om te voldoen aan de veranderende regelgeving onder de Trump-administratie. Deze beslissing werd genomen ondanks interne tegenstand en het risico van reputatieschade.  
2. In verzet gaan tegen autoritaire maatregelen
Andere instellingen kiezen ervoor om stand te houden en hun onafhankelijkheid te verdedigen. Harvard University weigerde te voldoen aan de eisen van de Trump-administratie, die onder meer het beëindigen van DEI-programma's en het aanpassen van toelatingsbeleid omvatten. Als reactie bevroor de overheid meer dan $2 miljard aan federale financiering. Harvard's president Alan Garber benadrukte dat de universiteit haar constitutionele rechten en academische vrijheid niet zal opgeven en zelfs een rechtszaak aanspande tegen de Amerikaanse overheid (zie mijn Kijk, 20/5/25)
3. Stilzwijgen en focus op de kernactiviteiten
Een derde benadering is het vermijden van politieke standpunten en het concentreren op de kernactiviteiten van het bedrijf. Deze strategie kan op korte termijn stabiliteit bieden, maar brengt het risico met zich mee dat het bedrijf wordt gezien als passief of onverschillig ten opzichte van maatschappelijke kwesties.​
4. Aanpassen zonder waarden te verliezen
Een vierde weg is het aanpassen aan de nieuwe geopolitieke realiteit zonder de kernwaarden en identiteit van het bedrijf op te geven. Apple's CEO Tim Cook heeft bijvoorbeeld een hybride benadering gekozen door 500 miljard dollar investeringen in de VS aan te kondigen, wat resulteerde in publiek applaus van Trump. Maar  tegelijkertijd blijft Apple zich verzetten tegen pogingen van activistische aandeelhouders om het diversiteitsbeleid van het merk terug te schroeven. Wat dan weer een scheldtirade van Trump opleverde.

De keuzes die bedrijven maken in reactie op politieke druk onthullen hun ware waarden en prioriteiten. Zoals Thomas Leysen benadrukt, kunnen bedrijven niet neutraal blijven wanneer fundamentele democratische principes worden bedreigd. Leiderschap vereist moed om standpunten in te nemen die mogelijk niet populair zijn, en een aanvaring met politieke heersers voor gevolg hebben, maar wel in overeenstemming zijn met de kernwaarden van het bedrijf.​
In tijden van politieke onzekerheid is het essentieel dat bedrijven hun rol als maatschappelijke actoren erkennen en verantwoordelijkheid nemen voor het behoud van democratische waarden. Dit betekent niet alleen het beschermen van hun eigen belangen, maar ook het bijdragen aan een rechtvaardige en inclusieve samenleving.​

Het is tijd voor bedrijven, en bedrijfsleiders, om hun stem te laten horen en actief bij te dragen aan het behoud van de democratie. Het is een oproep aan leiders om niet alleen te reageren op de politieke realiteit, maar ook om deze actief vorm te geven door trouw te blijven aan hun kernwaarden.