Digitale echokamers zijn moderne sekten

Wie de Netflix-serie Adolescence heeft gezien, weet: wat begint als een coming-of-age verhaal over jongeren in een hyperverbonden wereld, verandert al snel in een ongemakkelijke spiegel van onze tijd. Een wereld waarin jongeren, opgegroeid met eindeloze digitale mogelijkheden, zich verloren voelen in een zee van onzekerheid, angst en eenzaamheid. En net daar, in dat existentiële vacuüm, ontstaan nieuwe vormen van geborgenheid. Geen warme gemeenschappen, maar digitale stammen en moderne sekten – met hun eigen leiders, rituelen en vijandbeelden.

Neem Andrew Tate. Ooit een vergeten vechtsporter, vandaag een sekteleider van de algoritmische eeuw. Hij biedt geen visie, wel bevestiging. Zijn boodschap is eenvoudig, bijna primitief: mannen moeten weer ‘echte’ mannen worden, vrouwen moeten gehoorzamen, de wereld is tegen jou, maar ik ken de weg. En miljoenen – vooral jonge mannen – luisteren. Niet omdat ze dom zijn, maar omdat ze houvast zoeken. Een frame. Een verhaal dat hun frustratie erkent en richting geeft, hoe toxisch ook.

Andrew Tate is geen alleenstaand fenomeen. Hij is het symptoom van een tijd waarin populistische leiders – in politiek, media én online subculturen – zich profileren als verlossers. Ze bieden een identitair baken in een chaotische wereld. Hun volgelingen? Geen burgers meer, maar gelovigen. Kritiek wordt als heiligschennis ervaren. Twijfel is verraad. En de ander – de migrant, de vrouw, de elite, de wetenschapper – wordt gedehumaniseerd.
In mijn boek  De toekomst is terug beschrijf ik de slingerbeweging van onze tijd: van verkennen naar verdedigen, van verbinden naar veroveren. Wanneer die slinger doorslaat – zoals vandaag – ontstaat een regressieve reflex van verdedigen én veroveren. Mensen trekken zich terug in hun bubbel, in de schijnwereld van hun ‘tribe’. Niet om te verbinden, maar om zich te wapenen. En ultiem over te gaan tot haat en geweld, zoals Adolescence ons voorhoudt.

Digitale platforms versterken dit proces. Ze zijn niet gebouwd om bruggen te slaan, maar om aandacht vast te houden. Wat schuurt, wat polariseert, wat choqueert – dat krijgt bereik. Het algoritme beloont extremen, niet nuance. Het is geen toeval dat autoritaire leiders van Moskou tot Florida dit ecosysteem feilloos bespelen. Ze zaaien angst, wijzen een vijand aan, en presenteren zichzelf als de enige redder. Een klassiek recept, in een nieuw digitaal jasje.

De uitdaging is niet om weg te kijken, maar om tegenkracht te bieden. Door te kiezen voor dialoog in plaats van dogma. Voor verbinding in plaats van uitsluiting. De opdracht bestaat in  in het doorbreken van deze gesloten cirkels. Dat vraagt moed, empathie en visie. We moeten opnieuw leren luisteren naar de ander zonder meteen het conflict op te zoeken. We moeten digitale architecturen bouwen die ontmoeting mogelijk maken, eerder dan bevestiging. En we moeten erkennen dat de strijd in marketing en media om harten en geesten vandaag niet alleen gaat over producten, diensten of programmaformats, maar over betekenis, verbondenheid en vertrouwen.

De echokamer is een spiegel van onze tijd. De vraag is niet of we erin willen blijven, maar hoe we eruit geraken. Want als we niets doen, worden we allemaal volgers van een verhaal dat we zelf niet meer schrijven. Breek die gesloten cirkels.