Tout va très bien, Madame La Marquise

Deze week werd voor de eerste maal een vrouw verkozen tot voorzitter van het IOC, het internationale olympisch comité. Het woord ‘historisch’ viel bij herhaling, en op vele banken klonk terecht applaus. In eigen land komt straks dan weer een vrouw aan het hoofd van de grootste politieke partij. Vrouwen stoten terecht door naar topposities in van oudsher mannelijke machtsbastions. Maar een zwaluw maakt de lente niet. Terzelfdertijd is immers een beweging op gang gekomen die droomt van de heropstanding van het partriarchaat.

De beweging naar meer gendergelijkheid is een van de meest ingrijpende maatschappelijke transformaties van de voorbije kwarteeuw. De toegang van vrouwen tot onderwijs, de arbeidsmarkt, de top van het bedrijfsleven en politieke macht heeft niet alleen hun positie versterkt, maar ook de economieën en democratieën van veel landen vooruitgestuwd. Bedrijven en organisaties die inzetten op diversiteit, zagen hun prestaties verbeteren, zoals onderzoek onomstootbaar aantoont. Het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen, van stemrecht tot reproductieve rechten, leek een onwrikbaar verworven goed. De 21ste eeuw wordt de eeuw van de vrouw, schreef ik bijna 20 jaar terug zeer enthousiast in mijn boek 'Het merk mens'. De latere premier, Alexander De Croo, schreef er nadien een heel boek over onder dezelfde titel.
 
Een golfbeweging
Maar de slinger komt vandaag stilaan terug. De geschiedenis van sociale vooruitgang is immers geen rechte lijn, maar een golfbeweging. Wat ooit onomkeerbaar leek, kan in de schaduw van geopolitieke spanningen, economische onzekerheid en culturele verschuivingen plots weer wankelen. In de afgelopen decennia hebben vrouwen wereldwijd steeds meer rechten verworven en maatschappelijke posities ingenomen die lange tijd voor hen gesloten bleven. Maar onder de oppervlakte van deze vooruitgang broeit een tegengestelde beweging: de heropleving van het patriarchaat.

Deze regressie manifesteert zich op subtiele en minder subtiele manieren. De recente golf van conservatisme, gevoed door populistische en nationalistische stromingen, draagt vaak een boodschap van ‘terugkeer naar traditionele waarden’. Dit is geen toeval. In tijden van onzekerheid grijpen samenlevingen instinctief terug naar vermeend veilige, historische structuren. En het patriarchaat – diepgeworteld in politieke, economische en religieuze systemen – biedt in de ogen van sommigen een vertrouwde orde in een chaotische wereld.

In sommige landen worden abortusrechten teruggeschroefd, vrouwenquota in bedrijfsbesturen in vraag gesteld en traditionele rolpatronen opnieuw gepromoot via onderwijs en media. De invloed van digitale platforms en algoritmen versterkt deze tendensen: reactionaire ideeën verspreiden zich snel en bereiken miljoenen mensen, vaak onder het mom van vrijheid van meningsuiting. Vooral onder jonge mannen wint het partriarchaat aan aanhang.

De toekomst ligt open
Toch is deze slingerbeweging geen onafwendbaar noodlot. De toekomst is geen vooraf geschreven script, maar een veld van mogelijkheden. De geschiedenis leert ons dat sociale vooruitgang cyclisch verloopt, maar ook dat tegenkrachten enkel winnen als zij niet bestreden worden.
Het verzet tegen een hernieuwde patriarchale orde is zichtbaar in de activistische bewegingen die wereldwijd opstaan: van Iran tot de Verenigde Staten, van feministische netwerken tot bedrijfsleiders die gendergelijkheid als strategisch belang zien. Bedrijven, media en burgers dragen een verantwoordelijkheid om niet mee te gaan in een nostalgisch verlangen naar een verleden waarin genderongelijkheid de norm was.
Net zoals in mijn boek De toekomst is terug beschreven wordt, bevinden we ons op een kantelpunt. De toekomst ligt niet vast, maar zal gevormd worden door de keuzes die we vandaag maken. Aan elk van ons om die keuze te maken.

​Foto: IOC