Amerika's economische zelfkastijding

De invoerheffingen die de Amerikaanse president Donald Trump deze week afkondigde zorgen voor een handelsoorlog zonder voorgaande in de geschiedenis. Economisten waarschuwen voor hogere inflatie en een recessie die de wereldwijde economie en welvaart zware schade zal berokkenen.  Deze economische rationaliteit moet evenwel wijken voor ideologische trouw aan de visie van Amerika’s herwonnen grootsheid.  Economie ten dienste van ideologie. Met economische zelfkastijding als maatschappelijk wondermiddel.

Economisten en analisten breken al weken hun hoofd over wat de nieuwe Amerikaanse regering bezielt met de invoering van hogere invoerheffingen, lees  taksen op de wereldhandel. De hogere kosten voor geïmporteerde producten zullen immers direct leiden tot prijsstijgingen voor Amerikaanse consumenten en bedrijven. De tegenmaatregelen van handelspartners bemoeilijken de exportpositie van Amerikaanse ondernemingen, waardoor banen verloren kunnen gaan en de groei stokt. Economen voorspellen dat een handelsoorlog in extremis zelfs tot een recessie kan leiden, precies het tegenovergestelde van wat een rationele economische politiek nastreeft. Maar in het politieke universum van Trump geldt een andere logica: economische pijn als symbool van nationale zuivering en hergeboorte: America first.

Deze filosofie doet denken aan rechts-conservatieve denkers zoals Edmund Burke en meer recente filosofen zoals Patrick Deneen en Yoram Hazony, die economische offers zien als noodzakelijke offers op het altaar van nationale soevereiniteit en culturele identiteit. Critici gewagen van een post-liberale theologie.  De economie wordt hierin niet langer beschouwd als doel op zich, maar als middel tot het verwezenlijken van een hogere ideologische waarheid. Vanuit die optiek is economische voorspoed zonder zelfbeschikking en trots leeg en zinloos. Het verlies op korte termijn wordt gezien als investering in een sterkere, onafhankelijke toekomst. 

Deze ideologische benadering vertoont niet verwonderlijk ook parallellen met religieuze opvattingen over zelfkastijding, die men bij bepaalde conservatieve christelijke groepen in de VS aantreft. Binnen sommige stromingen van het Amerikaanse christendom gelden pijn, lijden en boetedoening als noodzakelijk onderdeel van spirituele reiniging en verlossing. Net zoals deze gelovigen lichamelijke en geestelijke ontberingen ondergaan om dichter bij God te komen, lijkt het 'America First'-beleid economische pijn te omarmen als spiritueel en ideologisch offer, om dichter bij de belofte van een verheven, nationale wedergeboorte te komen. 

Economische zelfkastijding kan dus worden geïnterpreteerd als een reinigingsritueel. Het lijden dat volgt uit handelsoorlogen en economische onzekerheid moet bewijzen dat Amerika bereid is alles op het spel te zetten om haar nationale soevereiniteit en economische onafhankelijkheid terug te winnen. Alleen door pijn te voelen, zo luidt de filosofie, kan het land werkelijk de kracht en vastberadenheid vinden om te vernieuwen. Ook Trump zelf sloot enkele weken terug in een interview een nakende recessie in de VS niet uit, maar dat is dan de prijs die de patiënt moet betalen voor zijn herstel.

Deze houding staat haaks op het liberaal-economische denken van naoorlogse decennia, waarin vrijhandel en globalisering heilig waren. Maar juist die liberale wereldorde wordt door Trump en zijn ideologische bondgenoten aangewezen als oorzaak van Amerika’s verval. De economische pijn veroorzaakt door invoerheffingen is dan ook bedoeld als tegengif tegen decennia van vermeende afhankelijkheid, zwakte en verval.

In zekere zin is Trump’s economische zelfkastijding ook een symbolisch ritueel: een demonstratieve breuk met het verleden en een luid en duidelijk signaal aan het buitenland. Amerika kiest ervoor om pijn te verdragen om duidelijk te maken dat het zichzelf opnieuw serieus neemt. Het protectionisme dient niet alleen economische doeleinden, maar moet vooral bewijzen dat Amerika nog steeds de macht heeft haar eigen lot te bepalen, zelfs als dat ten koste gaat van directe economische winst.

In dit narratief is de dreiging van een recessie niet langer een afschrikmiddel, maar een noodzakelijke stap in een pijnlijke, maar essentiële wedergeboorte. Trump en zijn medestanders presenteren de economische schade als tijdelijk, de offers als noodzakelijk, en het uiteindelijke doel – een trots, onafhankelijk en weer 'groot' Amerika – als waardig en verheven.

Trump’s invoerheffingen zijn daarmee meer dan economische maatregelen: ze zijn symbolen van een politieke, culturele en bijna religieuze dimensie. Ze symboliseren de bereidheid om economische pijn te omarmen als prijs voor een groter, ideologisch doel: Make America Great Again.
​